Hoewel Hémans werk zich over heel Nederland en zelfs daarbuiten verspreid bevindt, is er toch een aanzienlijke hoeveelheid aan religieus werk in en om zijn woonplaats Rotterdam. Veel rooms-katholieke kerken, maar ook particulieren, bezitten zijn madonna’s, heiligenbeelden of kerststallen. Dat werk in Rotterdam verschilt niet van dat daarbuiten, maar het gaat wel om relatief veel werken hetgeen gemakkelijk verklaard worden uit de persoonlijke contacten in de nabije omgeving van de kunstenaar.
De Eendrachtskapel beschikt over een groot aantal werken. Allereerst is er een zogenaamde Kruisweg met vijftien (!) staties, zie De Kruisweg. Daar zijn ook beelden van Antonius en Jozef, beide gemaakt in gepolychromeerd geglazuurd keramiek. De kapel is de oudste rooms-katholieke kerk in Rotterdam die als zodanig in gebruik is. Ze is aan het eind van de negentiende eeuw in de Eendrachtsstraat gebouwd als aanbiddingskapel van het Heilig Sacrament en was onderdeel van een enorm complex van klooster, bisschoppelijk retraitehuis en kapellen.
Foto: P. Boute
In de Hildegardiskerk uit 1890 aan de Hildegardisstraat in het Oude Noorden bevindt zich een aantal heiligenbeelden dat in de jaren vijftig van de vorige eeuw werd gemaakt voor de Bosjeskerk aan de Hofdijk. Na de sloop van dat gebouw zijn de blank houten Antonius, Franciscus, Jozef en een gepolychromeerd houten Heilig Hart-beeld verplaatst naar ‘de Hildegardis’. Dat laatste beeld toont Jezus zittend op een troon in een volledig gouden (bladgoud) gewaad. De verering van het H. Hart is een specifieke spiritualiteit in de rooms-katholieke kerk. Het Evangelie van Johannes zegt dat bij de kruisiging Jezus’ zijde door een lans doorboord werd. Het eruit stromende bloed en water staat voor de sacramenten van de kerk. In de kunst wordt het bloedrode hart afgebeeld met een vlam. Mystici hebben vanaf de middeleeuwen de mystiek-devotionele ervaringen erover vermeld. Omstreeks 1900 leeft in heel de katholieke wereld de verering weer op (denk aan de Sacré Coeur in Parijs). De collectie in het westportaal van de kerk wordt tenslotte gecomplementeerd door een Madonna-31 die oorspronkelijk ook werd vervaardigd voor de Bosjeskerk, maar dan de sloop terecht kwam in de inmiddels ook gesloopte Rosaliakapel aan de Noordsingel (behorend tot Bosjeskerk). Deze kleurrijke houten Madonna is bekleed met polychroom glasmozaïek. De zittende Maria houdt het kind vast, gekleed in een halflang verguld hemd waar blote benen vanaf de knie uitsteken. De kleding van moeder en kind is volledig bedekt door kleine glazen gekleurde mozaïektegeltjes. Maria’s gewaad vormt vanaf de knieën een trapeziumvormig strak omhulsel, gedecoreerd met vogel en bladmotieven. Het beeld bevindt zich onder een baldakijn, dat aan de voorzijde door twee vergulde Toscaanse zuilen wordt gedragen en een zwart-wit tegelvloertje heeft. De troon, waarvan de achterleuning tevens de achterwand van het geheel vormt, is gemarmerd en gedeeltelijk bezet met mozaïektegeltjes.
In een kapel van de paters Missionarissen van het H. Hart van Jezus aan de Karel Doormanstraat bevindt zich een Madonna-23, een icoon in reliëf.
Naast een groot Mariareliëf (Madonna-39) heeft de Liduïnakerk in Rotterdam-Hillegersberg nog een Antonius van Padua. De vissen aan de voeten van de in Franciscaner pij geklede dertiende-eeuwse heilige verwijzen naar het verhaal dat hij eens bijzonder teleurgesteld was over de lauwe houding van de gelovigen te Rimini. Hij trok daarop naar het strand om dan in godsnaam maar voor de vissen te preken: die zouden tenminste wel luisteren. En inderdaad: zodra hij het woord richtte tot de golven van de zee, kwamen van alle kanten vissen aanzwemmen en stelden zich in rijen voor hem op, de kleintjes helemaal vooraan in het ondiepe water, de grotere op de achterste rijen.Door met hun staart bewegingen in het water te maken, gaven ze hun instemming met Antonius' woorden te kennen.
In de Citykerk Het Steiger maakte Héman een zogenaamde Rotterdamse Madonna(-15). Bij deze polychroom geglazuurde keramiek madonna zit Maria op een halfronde vergulde bol. Ze heeft het kind rechts op haar knie en is gekleed in een ruim vallende blauwe mantel die aan weerszijden door een in het wit gekleed engeltje omhoog gehouden wordt. De bijna 1,30m hoge Maria heeft daaronder een rood onderkleed, aan de hals wit. Zij heeft op de schouder vallend sluik, blond haar. Het in goud geklede kind kijkt naar beneden, waar zich een reliëf met voorstellingen uit het naoorlogse Rotterdam bevindt. Vanaf de rivier zijn o.a. te onderscheiden: de Euromast in zijn oorspronkelijke vorm, enkele gebouwen in wederopbouwstijl, de Laurenstoren, het zogenaamde Witte Huis, de Leeuwenbrug, schepen, een molen en kranen. In het door enkele golven schematisch aangegeven Maaswater is een dwarsdoorsnede van de Maastunnel te herkennen. Het beeld is bij de inwijding van de kerk op 14 mei 1960 -20 jaar na het bombardement- geschonken door de binnenschippers van Rotterdam en bevindt zich in een aparte Mariakapel. De kapel is de gehele dag geopend en zoals blijkt uit een ‘gastenboek’ met talloze gebeden en opdrachten, druk bezocht. Héman lijkt hier een eigen variant op een zogenaamde ‘Schutzmantelmadonna’ bedacht te hebben. Dit type madonna’s beeldt op een speciale wijze het begrip Moeder van Barmhartigheid weer. De bescherming door de mantel is een oud rechtsbegrip waarbij hulpbehoevenden en rechtelozen onder de mantel genomen werden om vrij te zijn van vervolging. Ook bij Maria als ‘Regina’ kon men, individueel of als groep, zo bescherming zoeken. We zien het begrip met betrekking tot haar al in de 12een 13eeeuw ontstaan. De Rotterdamse Maria beschermt hier geen menselijke gestalten, maar een afbeelding van een stad, weliswaar niet onder haar mantel, maar onder haar voeten. (Een eerder, kennelijk afgekeurd, ontwerp voor deze madonna is een veel duidelijkere Schutzmantelmadonna: Madonna-88)
Van de twee houten beelden Ignatius en Clemens Maria Hofbauer, beiden besproken en afgebeeld in Katholiek Bouwblad zijn alleen de zwart-wit foto’s bekend met de opmerking dat ze zich in Rotterdam bevinden. Ze zijn anno 2014 niet meer te traceren.
De kerk van de H. Albertus de Grote in Blijdorp heeft een Theresia van Lisieux, bijna geheel wit monochroom geglazuurd, een zeldzaamheid bij Héman. In de linkerhand en op de voeten van de negentiende-eeuwse heilige zijn gekleurde rozen aangebracht.
Heel bijzonder is de Ark van Noeh(Noach) voor het SintFranciscusGasthuis aan de Schiekade. Het tabernakeltje wordt, vanwege de vorm en de symboliek, ook wel de Ark van het Verbond genoemd. Een Cherub beschermt het geheel. Het tabernakel werd specifiek gebruikt in de Goede Week. Na Witte Donderdag werden de overgebleven hosties overgebracht naar een rustaltaar. Op Paaszaterdag werden de hosties er weer uitgehaald. Het kunstwerk werd dus eenmaal per jaar gebruikt. Bij een grote opruiming is het tabernakel geschonken aan een missiezuster en naar alle waarschijnlijkheid doet het nu dienst als tabernakel op de Kaaimaneilanden.
Een kleurrijke, meer dan levensgrote Christophorus bevindt zich in Rotterdam-Overschie. Nadat een oorspronkelijk houten ontwerp van Héman door een commissie was afgekeurd, maakte Héman dit keramiek exemplaar.
Religieus werk in Rotterdam is gebaseerd op de gelijknamige pagina's 111-115 in Gérard Héman, de verhalenverteller. Daarbij de volgende websites: http://www.eendrachtskapel.nl; en voor Antonius: http://www.heiligen.net/heiligen/06/13/06-13-1231-antonius.php
Voor afbeeldingen van H. Hart: zie ook G. Finaldi, The image of Christ, (2000), hoofdstuk 5 ‘Praying the Passion’ en hoofdstuk 6 ‘The saving Body’.
Voor de in 2016 als Rijksmonument aangewezen Steigerse Dominicuskerk: zie I. Jager, Herman en Evert Kraaijvanger, Architectonische noblesse (2015).
Over De Ark van Noeh: e-mail A. Koster, 8 februari 2014.